|
|
|
Легенда о городе Лида Легенде –были про Лидейку более 600 лет. Легенда принадлежит семье Радзивиллов, ибо они вписали её в свою фамильную летопись. Озвучил эту легенду на своих вечерах ешё Адам Мицкевич, и гласит она следующее: …Старший брат Довмонта (князь Нальшанский, впоследствии – князь Полоцкий, отец Давида Городенского) и Тройденя (Великого князя Литвы) Наримонт полюбил дочь пастуха, которая родила от него сына. Однако Наримонт оставил её, ибо по законам того времени он не мог взять в жены простолюдинку. Тогда его возлюбленная решается на отчаянный шаг. Вечером она пришла к Священному Дубу, возле которого служил свои службы Криве-Кривейто (Верховный Жрец литвинов) и на котором находилось гнездо орлана. Она внесла сына на дуб, уложила его в орлиное гнездо, а сама бросилась вниз головой. Криве-Кривейто со своими людьми нашел младенца и назвал его «Лиздзе» — гнездо, хотя и знал, чей это сын. Останки матери были погребены тут же, в дубраве, а Верховный Жрец стал учить мальчика, как своего преемника, ясновидению, лекарству, знахарству, ведунству. Лидзейко был хорошим рассказчиком и песенником, его приезжали слушать из Польши, Литвы, Чеерной и Белой Руси. Старшая сестра Витеня (Великого князя Литвы) Паята полюбила Лидзейку. Витень дал согласие на их брак, так как в жилах Лидзейки текла княжеская кровь. После смерти Криве-Кривейто «Лиздзе» стал Верховным Жрецом Литвы, и именно он предложил в будущем Гедемину перенести столицу из Новогрудка в Вильно (Волчий город) в 1323 году. В этом же году начали строить и наш Лидский замок. Лидзейко получил прозвище «Радзивилл», ибо он посоветовал («порадзил») князю основать Вильню. Это прозвище перешло на его потомков, которые стали родоначальниками княжеского рода Радзивиллов… Думаю, что Лидзейко, как Криве-Кривейто (Верховный Жрец Литвы), освятил стены Лидского замка, а также Вильнюсского, ибо они начали строиться одновременно. Но на месте Лидского каменного замка ранее стоял деревянный, и его упоминание, как и городка под названьем «Лида-Лада» было ещё в 1180 году в летописях варяжских дружин.
Принеманские вести. – 2008. – 31 января. – С. 10.
|
Легенда аб арліным гняздзе Ужо некалькі гадоў вялікі князь Гедымін кіраваў Вялікім Княствам Літоўскім у Навагрудку. Усе гэтыя гады прайшлі ў цяжкіх вайсковых паходах супраць іншаземных ворагаў. На поўначы княства не было ніводнага абарончага збудавання супраць крыжакаў. Гэта пазней будуць пабудаваны Віленскі, Трокскі і Крэўскі замкі. Гедымін любіў прынёманскі край: у рэках і азёрах там было шмат рыбы, у лясах – дзікіх звяроў. Таму між вайсковымі паходамі князь часта бавіў час на паляванні ў Прынямонні. Паляванне, як і вайсковыя паходы, тады лічылася праўдзівым мужчынскім заняткам. Вось і зараз, набіўшы шмат дзічы, Гедымін вяртаўся ў Навагрудак. Конь Гедыміна стаміўся, і князь вырашыў напаіць яго, убычыўшы наперадзе невялікую раку. Падышоўшы да яе, Гедымін пачуў дзіцячы плач. Паглядзеўшы навокал, князь убачыў вялікі дуб, а на ім арлінае гняздо, вось адтуль і гучаў плач. Гедымін загадаў сваім падначаленым зняць з дрэва дзіця, і калі вярнуўся у навагрудак, аддаў хлопчыка на выхаванне ў княжацкі двор. Паколькі дзіця было знойдзена ў гняздзе (па-балцку –lizdas), хлопчыка празвалі Ліздзейка. Ліздзейка хутка рос, ён адрозніваўся ад астатніх дзяцей тым, што тлумачыў сны, меў здольнасці да прадказанняў. Усё гэта паспрыяла таму, што Ліздзейка стаў вярхоўным жрацом Вялікага Княства Літоўскага. Аднойчы Гедымін вяртаўся з паўночнага паходу. Адпачынак прызначыў на ўзвышшы над ракой Вільня. Ноччу князь убачыў сон: на гары стаіць жалезны воўк і раве як сотня ваўкоў. Прачнуўшыся, Гедымін звярнуўся да жраца растлумачыць сон. Ліздейка сказаў: “Воўк жалезны – значыць, быць гораду сталіцай, а тое, што ён раве як сто ваўкоў, — значыць, аб славе горада будзе ведаць увесь свет”. Так паўстала сталіца ў будучым мацнейшай еўрапейскай дзяржавы Вялікага Княства Літоўскага – Вільня. Таму, што менавіта ля ракі Вільня было прызначана месца для новай сталіцы, паспрыяў вярхоўны жрэц Ліздзейка. Думаў Гедымін, як падзякаваць Ліздзейцы, і вырашыў пабудаваць замак на там самым месцы, дзе знайшоў калісьці маленькага хлопчыка на дрэве ў арліным гняздзе. Шмат часу прайшло, і па сённяшні дзень мы бачым падзяку вялікага князя Гедыміна галоўнаму жрацу ВКЛ Ліздейцы – прыгожы моцны замак, каля яго цячэ рака Лідзейка. А ўсе мы, лідзяне, з’яўляемся жыхарамі Ліды – жыхарамі “арлінага гнязда”. Запісаў Станіслаў Робертавіч Беркус. |
|
|
Жыватворная крыніца Жыла калісьці за сценамі Лідскага замка прыгажуня дзяўчына. Завітаў аднойчы ў свой замак князь Гедымін. Убачыў дзяўчыну і закахаўся ў яе. Нішто здавалася не магло перашкодзіць іх шчасцю.
Запісана з відэафільма “Жыватворная крыніца”, тэлеканал БТ
|
|
ШТО ЗВЕДАЎ ЛІДСКІ ЗАМАК
Беларускія землі з XIV ст. увайшлі ў склад Вялікага Княства Літоўскага. Разам з літоўцамі і ўкраінцамі насельніцтва Беларусі мужна змагалася супраць крыжакаў і татар, чый націск асабліва ўзмацніўся ў пачатку XIV ст. Татарскія загоны ўсё часцей і часцей з’яўляліся на левабярэжжы Нёмана. Новай сталіцы Літоўскага княства г. Вільні пагражала Лівонія.
У 1323 г. князь Гедымін загадаў залажыць у Лідзе мураваны замак. Новы абарончы фарпост прынёманскіх зямель будаваўся каля пяці гадоў.
Пасля смерці Гедыміна Ліда стала сталіцай удзельнага княства. Першы яе князь быў Альгерд. Пры ягоным сыне Ягелу паміж літоўскімі князямі пачаліся доўгія звады за вялікакняскі прастол. Гэта скарысталі крыжакі. У 1384г., пасля працяглай аблогі і штурму, яны ўзялі замак і часткова яго разбурылі. У снежні 1392г. атрады рыцараў на чале з камандорамі Янам Румпенгаймам, Кондарам Ліхтэнштэйнскім і іх саюзнікам Вітаўтам пераправіліся цераз Нёман і праз скаваныя маразамі балоты падышлі да лідскіх сцен. Разам з імі паспытаць рабаўнічага шчасця прыйшлі і англійскія рыцары, якіх узначальваў малады граф П. Нартумберленгскі.
Запаліўшы падзамча і абрабаваўшы горад, драпежнікі аблажылі замак. Князь Дзмітрый Карыбут, што кіраваў абаронай, меў даволі сілы, але, напалоханы рыцарамі, вырашыў здаць замак. Прычакаўшы ночы, князь з гарнізонам пакінуў крэпасць і падаўся ў бок Навагрудка. Рыцарам дасталося шмат зброі і ваеннага рыштунку.
Узімку 1394г. рыцары зноў напалі на Ліду, і зноў у паходзе прымалі ўдзел англічане на чале з графам Бэдфардам, а таксама французскі атрад. Але на гэты раз чужынцам пажывіцца не ўдалося: жыхары Ліды самі спалілі горад і, запёршыся ў замку, мужна адбілі ўсе варожыя штурмы.
З 1396 па 1399 гг. у Лідзе жыў выгнаны з Залатой Арды хан Тахтамыш: князь Вітаўт спадзяваўся вярнуць яму трон, а потым выкарыстаць яго ў барацьбе супраць Маскоўскага княства. Але ў бітве на Ворскле і дружыны Вітаўта, і ягоныя планы былі разбіты войскамі саперніка.
А 5 жніўня 1405г. пад сценамі Ліды з’явіліся атрады смаленскага князя Юрыя Святаслававіча. Князь ішоў выручаць з няволі сваю сям’ю, якую годам раней Вітаўт паланіў, захапіўшы Смаленск. Пасля некалькіх марных штурмаў смаляне асаду знялі, так і не ўзяўшы замка. Не паддаўся замак і князю Свідрыгайлу (1433), які вёў доўгую вайну з Сігізмундам.
З 1434 па 1443г. крэпасць стала прытулкам для яшчэ аднага хана-выгнанніка – Даўлет Хаджы-Гірэя. Праўда, лёс яго быў шчаслівейшы за Тахтамышаў: з дапамогай літоўскіх князёў ён стаў ханам перакопскіх татар.
Пасля доўгага зацішша толькі ў 1506г. пад сценамі Лідскага замка паказаўся адзін з загонаў крымскіх татар, аднак пачаць штурм крэпасці яны не рызыкнулі.
У час зацяжных войнаў паміж Рэччу Паспалітай і Маскоўскай дзяржавай каменныя сцены замка адчулі моц асаднай тэхнікі. Улетку 1659г. узброенае артылерыяй 30-тысячнае войска князя Мікіты Хаванскага нарэшце ўзяло замак прыступам. Моцна пашкоджаны, ён быў разбураны ўшчэнт у 1702г., калі адзін са шведскіх атрадаў падарваў замкавыя вежы. Пад час вайны з Карлам ХІІ, у 1710г., Лідскі замак стратэгічнага значэння ўжо не меў. Ён разбураўся ўсё больш і больш, пакуль не засталіся адны руіны.
1323 год. Заснаванне Лідскага замка.
1328 год. Завершана будаўніцтва Лідскага замка.
1384 год. Пасля штурму замак захапілі крыжакі і часткова разрабавалі.
1387 год, 15 чэрвеня. Кароль польскі Ўладзіслаў Ягайла прыняў у Лідскім замку прысягу ад князя полацкага Скіргайлы-Яна.
Скіргайла прызначаны Вялікім князем і намеснікам польскага караля ў ВКЛ.
1387 год, 17 ліпеня. Кароль Уладзіслаў Ягайла падпісаў у Лідскім замку прывілей на пабудову ў Лідзе прыходскага касцёла.
1389 год, студзень. Кароль Уладзіслаў Ягайла ў Лідскім замку падпісаў прывілей аб паслушанні цівуноў віленскаму епіскапу пры будаўніцтве касцёлаў.
1392 год, студзень. Аддзелы крыжакаў графа Персі Нартумберлендскага з англійскімі рыцарамі, Рупрахта з Шакендорфа з нямецкімі рыцарамі, камандора з Рагнеды Яна Румпенхайма, войта самландскага Конрада Ліхтанштэйна, уладара Істанбургскага пры ўдзеле дружыны князя Вітаўта пераправіліся цераз Нёман. Мэтай пахода быў горад Ліда. Калі ўжо выходзілі з Аліты (суч. Алітус) англічане з кравапраліццем пабіліся з немцамі за права нясення харугвы Святога Юрыя. Прайшоўшы па замерзлых балотах (стаялі лютыя марозы, у той год у Прусіі вымерз вінаград і тутавыя дрэвы), крыжакі нечакана з’явіліся каля Ліды, дзе ў замку з сям’ёй і дружынай зімаваў 35-гадовы князь Зміцер Карыбут. Крыжакі спалілі падзамча разам з першым лідскім касцёлам. Князь Зміцер Карыбут, напалоханы першымі дзеяннямі рыцараў і прысутнасцю ненавіснага Вітаўта, абараняць замак не стаў. Паспешна, у глухую поўнач , уцёк са сваім дваром і дружынай праз паўднёвыя вароты, пакінуўшы замак без абароны. Крыжакі знайшлі ў замку шматлікія запасы вайсковага рыштунку, правіянту і зброі.
1394 год, студзень. Паход крыжакаў на Навагрудак і Ліду. Безпаспяховы штурм Лідскага замка. Адступленне праз Дзітвянскія балоты.
1396 – 1399 гады. Лідскі замак упрыгожыўся новымі пабудовамі. Тут жыве татарскі хан Тахтамыш. Карыстаючыся апякунствам Вітаўта, ён жыў тут у асобным доме, які захаваў надоўга назву Тахтамышава двара.
1402 год. У Лідскім замку была пабудавана другая, паўночна-ўсходняя вежа.
1405 год, лета. Вялікі князь Вітаўт узяў у палон жонку і дзяцей смаленскага князя Юрыя Святаслававіча і пасяліў іх у Лідскім замку.
1406 год, 5 жніўня. Наезд на Ліду смаленскага князя Юрыя Святаслававіча . Горад і касцёл спалены.
1422 год, люты. У Лідскім замку Вялікі князь літоўскі, рускі і жамойцкі Вітаўт наладзіў грандыёзнае баляванне з нагоды шлюбу свайго дваюраднага брата 71-гадовага польскага караля Уладзіслава ІІ Ягайлы і княжны Соні Гальшанскай, “якая прыгажосцю больш, чым дабротамі вызначалася”.
1433 год. Вялікі князь Свідрыгайла аблажыў Лідскі замак пад час яго вайны з Жыгімонтам.
1433 год, жнівень. Напад войскаў вялікага князя Свідрыгайлы на Ліду. Безпаспяховы штурм замка. Горад спалены да тла.
1505 – 1506 год. Лідскі замак падвяргаўся жорсткім набегам татара-мангольскіх орд Койдана.
1506 год. Каля сцен замка з’явіўся адзін з загонаў крымскіх татар, аднак рызыкнуць на штурм замка ён не вырашыў.
1568 год. У зале вежы Лідскага замка дазволена праводзіць паседжанні земскага суда.
1638 год. У лідскім замку пры сцяне дазволена пабудаваць склеп для захоўвання дакументаў Лідскага суда і актавых кніг.
1659 год. 30-тысячнае войска ваяводы Мікіты Хаванскага узяло замак штурмам. Замак моцна пацярпеў ад асаднай тэхнікі.
1702 год. Падчас Шведскай вайны шведскім атрадам узарваны башні Лідскага замка.
1891 год. Ліда згарэла, прычым агонь спаліў самы цэнтр яе, разам з будынкам ратушы, узведзеным у XVIII ст. Мясцовыя гарадскія ўлады, не разумеючы гістарычнай каштоўнасці замка, наладзілі разборку і распродаж муроў, выкарыстоўваючы іх для адбудовы горада. Толькі ўмяшанне археалагічнай імператарскай камісіі з Пецярбурга спыніла гэты вандалізм.
11 лістапада 1906 года Міністэрства фінансаў Расіі выдзеліла 1000 рублёў на правядзенне рамонту Лідскага замка. Віленскі губернатар паведаміў пра гэта лістом лідскаму павятоваму маршалу.
1920-1930 гг. – У Лідскім замку працавалі польскія рэстаўратары, яны крыху паднавілі ягоныя муры. Яшчэ да пачатку работ былі абсталяваны цір, дзіцячыя горкі, драўляныя слупы асвятлення і ўсе іншыя пабудовы. Былі злучаны каменнай агароджай заходняя і паўднёвая сцены, часткова заложаны разбураны паўднёва-ўсходні кут і замураваныя бакавыя ўваходы. Кіраваў працамі архітэктар Тэадор Буршэ. Улетку ў замку часта спыняўся вандроўны цырк альбо звярынец, ладзіліся розныя спартыўныя і культурныя мерапрыемствы, а зімой пасярэдзіне двара ставілі ёлку і залівалі каток.
1939 год, 18 верасня, 18 гадзін. У Лідскім замку адбыўся мітынг, сабраліся каля 8 тысяч гараджан, падпалкоўнік Быкаў – камандзір танкавай часткі абвясціў у горадзе савецкую ўладу. 3 вязніцы вызвалены Бондар С.А., Некрашэвіч А., Радзецкі М.Р. – сябры падпольнай арганізацыі в. Сялец.
1940, студзень. Урад БССР прыняў пастанову аб ахове помнікаў рэвалюцыі, мастацтва, старажытнасці і захаванні архіваў у Заходніх абласцях Беларусі. Лідскі замак атрымаў статус помніка архітэктуры.
1941 – 1945 гг. Нямецкія захопнікі спачатку трымалі ў замку ваеннапалонных, а потым зрабілі там склады боепрыпасаў. У замку неаднойчы ўзрываліся снарады, але сцены замка не пацярпелі ад гэтых выбухаў.
1953 год. Лідскі замак увайшоў у спіс помнікаў архітэктуры, узятых пад ахову дзяржавы.
1967 год. ЦК КПБ і Савет Міністраў БССР прынялі Пастанову аб правядзенні неадкладных рамонтна-рэстаўрацыйных работ на помніках гісторыі і архітэктуры. Лідскі замак трапіў у гэты дакумент пад № 13.
1970 год. Раскопкі Лідскага замка праводзіць М.А.Ткачоў.
1972 год. На адной з сесій Гродзенскага абласнога савета народных дэпутатаў было ўзнята пытанне аб аднаўленні замка,але неабходных сродкаў не знайшлося.
1998 год. Заснаваны Лідскі клуб гістарычнай рэканструкцыі сярэднявечнай культуры “Дайнава”, які займаецца рэканструкцыяй вайсковага рыштунку, вопраткі, побыту Вялікага княства Літоўскага перыяду XIV – XVI стагоддзяў.
2000 год. Лідскі замак уключаны ў Спіс сусветнай культурнай спадчыны ЮНЭСКА
2002, 2 сакавіка. У памяшканні Лідскага гістарычна-мастацкага музея адкрылася выстава “Таямніцы Лідскага замка”. Экспануюцца рэчы, што былі знойдзены ў Лідскім замку пры раскопках. Важкасць падзеі надала сустрэча з самымі удзельнікамі раскопак, кандыдатамі гістарычных навук, археолагамі Алегам Трусавым і Міхасём Чарняўскім.
2005 год, 17-18 верасня ў Лідзе прайшоў Міжнародны рыцарскі турнір “Замак Гедыміна”.
2012 год. Лідскі замак уключаны ў Дзяржаўныя праграмы “Замкі Беларусі” і “Культура Беларусі”. Лідскі замак – трэці па значнасці пасля Міра і Нясвіжа аб’ект у сваім шэрагу.
Самыя цікавыя факты пра Лідскі замак
— Лідскі замак самы высокі ў Беларусі.
— Для будоўлі спатрэбілася каля 23 000 м3 валуноў, 4,5 мільёна цэглы.
— Уваходзіў у лінію абароны супраць крыжакаў Навагрудак – Крэва – Меднікі – Трокі.
— Гедэмін, Альгерд, Ягайла, ханы Тахтамыш і Даўлет-Хаджа Гірэй, англійскі граф Нортумберленд і кіраўнік паўстання 1794 года Тадэуш Касцюшка – гэтыя вядомыя імёны аб’ядноўвае гісторыя Лідскага замка.
© 2024 Базы данных
Theme by Anders Noren — Up ↑