Базы данных

ГУК "Лидская районная библиотека им. Янки Купалы"

Рубрика: ЛЕГЕНДЫ І ТАЯМНІЦЫ ЛІДСКАГА ЗАМКА (page 2 of 2)

Каралеўскі ўезд у лідскі замак

 

Каралеўскі ўезд у лідскі замак

У лютым 1422 года ў Лідскім замку шырока і бліскуча адзначаўся шлюб прыстарэлага 71-гадовага караля Ягайлы з маладзенькаю 17-гадовай Соф’яй Гальшанскай. Справа ў тым, што для Ягайлы гэта быў чацвёрты шлюб, першыя яго тры жонкі памерлі, так і не пакінуўшы наследніка. Соф’я ж нарадзіла Ягайлу двух сыноў – Уладзіслава, Казіміра і стала заснавальніцай дынастыі Ягелонаў. Шлюб паміж Ягайлам і Соф’яй быў заключаны ў Навагрудскім фарным касцёле, а затым маладыя прыехалі ў Ліду. Вясёлыя баляванні працягваліся да вялікага паста.Магчыма і першая шлюбная ночь была праведзена ў пакоях Лідскага замка.

Згодна паданню, ў замку загаддзя рыхтаваліся да сустрэчы маладых. Узімку 1422 г.  у тэрміновым парадку быў прабіты каралеўскі ўезд ва ўсходняй сцяне. Да каралеўскага праезду павінны былі мост пабудаваць, але пры археалагічных раскопках рэшткаў не знайшлі. Мабыць быў збудаваны пантонны мост, хоць Вітаўт быў «гаразд» на цуды, мог і ледзяны зрабіць.

 

 

Сліўкін, В. Будаўніцтва Лідскага замка і ўладкаванне прылеглай тэрыторыі (14-15 стагоддзі) / Валерый Сліўкін // Лідскі летапісец. – 2006. — № 4 (№ 36) // Наша слова. – 2006. — 19 ліпеня.

 

Зорны дар

 

Зорны дар

Гэта адбылося ў тыя часы, калi бесперапынна iшлi мiжусобныя войны і войскі ўзброеных вершнікаў імкнуліся заваяваць найбольш багатыя і абжытыя месцы.

   Аднойчы, падчас чарговага ваеннага паходу, атрад вершнiкаў вырашыў адпачыць ля невялiкай рэчкi. Стаяла спякотнае надвор’е. Ваяры змарылiся ад працяглай дарогi, цяжкiх даспехаў і зброi. I, нават, калi схавалася сонца i надышла начная цемра, не кожны змог адразу заснуць.

   Адзiн з вершнiкаў вырашыў прайсціся да рэчкi, акунуцца ў свежую вiльготу. Падышоўшы да вады, воiн пачуў незвычайныя гукi. Яны былi падобныя на гуканне малога дзiцяцi. Вершнiк вырашыў, што гэта гукi птушак, або невялiкiх жывёл каля вады. Аднак сумненне заставалася. Быццам невядомая сiла падштурхнула яго падысцi блiжэй і паглядзець. У гэты час у небе над галавой з’явiлася яркая зорка. Яна паказвала ваяру шлях, якi вёў да чароту. I тут ззянне зоркi стала яшчэ больш яркiм, а ў чароце вершнiк убачыў невялiкi скрутак з немаўляцем. Ад нечаканасцi воiн хацеў адвярнуцца i хутчэй пайсцi з гэтага месца, але унутраны голас не даў яму гэта зрабiць. Вершнiк узяў дзiця на рукi i адчуў такую цеплыню, што на момант забылiся і цяжкая зброя, і смерць таварышаў, а ўспомнiлiся родная хата, пяшчота і ласкавы позiрк мацi. Унутраны голас казаў, што дзiця, якое знайшоў вершнiк – незвычайнае, асаблiвае. Гледзячы на яго, у воiна паўставалi пытаннi, навошта людзi забiваюць адзiн аднога, забiраюць чужую зямлю, чаму не спыняцца i не жывуць на адным месцы, не вядуць кожны сваю гаспадарку. Вершнiк узяў немаўлятка на рукi i накiраваўся ў свой лагер.

   Воiны прачнулiся ад дзiцячага плачу. Большасць з iх была не задаволена тым, што не змаглi адпачыць. У хуткiм часе ўсе сабралiся вакол вершнiка з дзiцем i хацелi даведацца, што здарылася. У гэты час нечакана для ўсiх у небе над iх галовамi ярка засвяцiла зорка. Немаўлятка перастала плакаць, а воiн, якi трымаў яго на руках, распачаў свой аповяд. Словы вершнiка ўразiлi таварышаў, яны ўспомнiлi сваё ранейшае жыццё, успомнiлi свае светлыя мары i надзеi…

   Скрутак разгарнулi, i ўсе ўбачылi маленькую дзяўчынку, а на яе маленькай ручцы была завязана стужачка з паперкай, на якой было напiсана iмя – Лiда, i зроблена дапiска – дзiця зоркi, якое прынясе людзям мiр i згоду.

   Доўга стаяла цішыня. Зорка свяціла па-ранейшаму ярка…

   Вершнік, які знайшоў дзяўчынку, прапанаваў спыніцца і жыць мірна на тым месцы, дзе быў разбіты лагер. Воіны, нібы зачараваныя, пачалі складаць зброю. Праз некаторы час былі закладзены першыя камні для будоўлі замка.

 Ішлі годы. Вырасталі сцены замка, падрастала і дзяўчынка Ліда, у гонар якой воіны назвалі сваё пасяленне. У хуткім часе тут з’явіўся цэлы горад, які славіўся ўмелымі ганчарамі і іншымі рамеснымі майстрамі. А жыхары гэтага горада яшчэ доўгі час з пяшчотай успаміналі «зорную» дзяўчынку Ліду.

 Складальнік Баравы Максім (1993 г.н.), жыхар Ліды, выпускнік СШ №1

Жыватворная крыніца

 

Жыватворная крыніца

Жыла калісьці за сценамі Лідскага замка прыгажуня дзяўчына. Завітаў аднойчы ў свой замак князь Гедымін. Убачыў дзяўчыну і закахаўся ў яе. Нішто здавалася не магло перашкодзіць іх шчасцю.
   Але зноў пачалася вайна. Узяў князь меч і баявыя даспехі і павёў сваё войска на ворага. Ваявалі доўга. Цэлых 17 гадоў. Але не забыў ён сваю прыгажуню-панначку. І яна таксама засталася верная клятве. Усе семнаццаць гадоў чакала толькі яго.
   І нарэшце настаў дзень. І гучна заспявалі трубы. І ў двор Лідскага замка ўехаў на баявым кані праслаўлены воін — князь Гедымін. Насустрач яму выйшла незнаёмая сівая жанчына і нізка пакланілася. Аслупянеў князь. Адступіў назад. “Заходзь, гэта ж я – твая нявеста” – паклікала яго жанчына. Не зрабіў князь ні кроку. А панначка падбегла да акна і кінулася галавой уніз. Апамятаваўся князь, сарваў з сябе меч, пабег уніз па лесвіцах, укленчыў на двары над распрасцёртай панначкай. І раптам убачыў, што ляжыць перад ім усё тая ж маладая, прыгожая дзяўчына.
   Доўга сумаваў Гедымін. Часта яму бачылася панначка ў сне.
   Пасярэдзіне замчышча калісьці быў калодзеж. Даўно ўжо ніхто ў гэтага калодзежа не браў вады і засыпалі яго пяском, ды завалілі валунамі. Мовілі быццам вада там сапсавалася. Але ў тую ж ноч з’явілася князю ў сне панначка. Быццам ўселася яна ў нагах і прасіла раскапаць стары калодзеж, кажучы князю, што было ў яе адзінае акенца, праз якое яна на волю, на сіняе неба глядзела, а цяпер закрылі яго, засыпалі ёй вочы пяском. Так увесь дзень князь раскопваў, выцягваў са старога калодзежа смецце ды каменне, а праз ноч зазвінела, заспявала па крынічных каменнях чыстая, празрыстая, як сляза вадзіца.

 

Запісана з відэафільма “Жыватворная крыніца”, тэлеканал БТ

 

 

 

Дзве сасны

 

Дзве сасны   

Амаль да самага пачатку Вялікай Айчыннай вайны каля адной са сцен Лідскага замка раслі дзве старыя сасны. З мясцовых жыхароў ніхто не ведаў колькі гадоў, а можа нават стагоддзяў назад яны там з’явіліся. Але з пакалення ў пакалення перадавалася наступная лягенда аб іх.

   Дзве княжны Лідскага замка былі заварожаны калдуном і пераўтвораны ў дзве сасны. Гэтыя чары можна было зняць толькі адслужыўшы ў касцёле службу ў пэўны дзень і ў пэўны час, пры пэўным рытуале. Тайны чараў ведаў толькі адзін ксёндз. Але як толькі ён падыходзіў да алтара, каб зняць гэтыя чары, то аказвалася, што для правядзення службы не хапае атрыбутаў. Але якіх, так і не ўдавалася высветліць. Служба так і не адбылася і чары не былі зняты.

   Быў час, калі людзі, якія не ведалі гісторыі пра дзве сасны, спрабавалі іх спілаваць. Але пры надрэзе з іх прасочвалася вадкасць чырвонага колеру, якая нагадвала кроў. Гэта і палохала людзей, таму і век у сосен быў такі доўгі.

   Хадзілі чуткі аб тым, што калі сосны спілаваць, то пачнецца вайна. У 1941 г. чыясці нядобрая рука на гэта адважылася.

 

Вуліца легендарнай Гражыны

 

Вуліца легендарнай Гражыны

 Імя легендарнай Гражыны насіла адна з вуліц нашага горада з 1921 па 1939 год. Згодна паданню Гражына — княгіня, жонка Навагрудскага князя Літавора. Даведаўшыся, што праз Навагрудак рухаецца ў бок Ліды вялікі атрад крыжакоў, стала прасіць мужа, каб ён сабраў сваю рыцарскую дружыну і перашкодзіў гэтаму паходу ворагаў. Не ведала княгіня, што Літавор уступіў у змову з крыжакамі і за тое, што яны не закрануць у гэтым паходзе Навагрудак і ягоных жыхароў, даў слова прапусціць іх міма без якіх-небудзь перашкод, пакідаючы тым часам без дапамогі Лідскі замак. Ніякія ўгаворы, маленне Гражыны не дапамаглі. Князь застаўся няўмалімы. Ноччу, калі ён спаў, Гражына, апрануўшы княжацкія даспехі, тайком выводзіць дружыну рыцараў на бой з крыжакамі. Яна аказваецца ў самых гарачых месцах схваткі. Сваім прыкладам адважная княгіня вядзе за сабою рыцарскую дружыну. Усе захапляюцца мужнасцю і маладзецтвам невядомага воіна. Вораг разгромлены. Але смяротна паранена Гражына, і ад ран яна памірае. I толькі тады ўсе ўбачылі, што пад княжацкім адзеннем была схавана жанчына — жонка князя – Гражына. Усё атачэнне было здзіўлена і ўражана. Па існаваўшаму ў тыя часы звычаю цела Гражыны перадалі агню. Дзякуючы гераічнаму ўчынку Гражыны крыжакі да Ліды не дайшлі. У памяць аб гэтай падзеі ўдзячныя лідчане назвалі былы Навагрудскі тракт вуліцай імя Гражыны. Пасля далучэння ў верасні 1939 года Заходняй Беларусі да БССР і да сённяшняга дня гэта вуліца Энгельса. Вуліца легендарнай Гражыны.

 

Было гэта ў часы…

 

 Было гэта ў часы…

 Было гэта ў часы, калі Літа-Ліда была драўляным местам на высокім беразе.
   Прыйшлі на зямлю нашу ворагі-татары, якія ўжо абрабавалі ўвесь поўдзень Русі.
   Ішлі яны, татары, да горада галоўнага крыжакаў на поўнач. Цягнулі за сабой нарабаванае: тры воза золата, тры серабра, тры скарбаў: каменняў, тры павалок. У крыжакаў спадзявалісь яшчэ па возу ўзяць ўсяго.
   На шляху да войска, што было ўжо за два перахода адЛіды, ў бару-дубраве старажытнай выпаўз насустрач змей незвычайны, крокаў мо ў дзесяць даўжыню, чалавека таўшчынёй, і вочы ў яго чалавечыя, на галаве ў яго — княжая шапка з каронай.
   Выпаўз, ісці наперад замінае, глядзіць кожнаму ў вочы – бо чароўны погляд ў яго.
   Вецер ў твары ваярам дзьмухнуў ажно некаторыя пападалі.
   Хан татар — Шайбак крычыць, наперад гоніць, а коні не ідуць. Загадаў з лукаў забіць пачвару, стрэлаў гару насыпалі — ніводная не патрапіла.
   Зьмей засьмяяўся і знік, войска наперад, а тут з лесу, з травы зьмеі з’явілісь, коні скочуць, падаюць, людзі шалеюць, коні ад людзей пабеглі, людзі за німі, а з леса ваўкі зграямі, аднаго-другога схопяць, уцягнуць, трох чатырох пашматкаюць і… знікаюць. I так увесь дзень і вечар. I ноч да раніцы. А раніцай на ўсходзе пад крыжом Ярылы-Святавіта людзі з лесу пайшлі і пачалі забіваць. 3 крывавага кола адзін з дзесяці татаріна выскачыў, у каго коні лепшыя, разам з Шайбак Ханам. Па сьцежкам ратуюцца…
   А людзі — люты, перакінулісь ў ваўкоў і за імі, але, чамусьці не кранаюць. Зразумеў Хан Шайбак ў пастку гоняць… Але што рабіць, сьмерць — вось яна… на хвасце, а што наперадзе — невядома.
   Але ж сталі тут коні татарскія, бо Вуж-Аз з’явіўся ў атачэнні пошта сьвістуноў.
   Хан вішчыць: “Забейце!!”… а людзі — як і коні ў слупы пераутварылісь… Пацеліў Шайбак, стрэліў з лука, але страла вакол Вужа аблеціла і ў вока Шайбака пацеліла. І памёр хан, сканаў як звер, бо як звер па зямлі скочыў, гарады і народ рэзаў…
   І ціха ў лесе…
   Заварушылісь, агледзеліся, а цела Шайбакова не пахаваць – знікла — і скарбы зьніклі.
   Пакінулі на месцы, дзе загінуў Хан камень са знакамі і рушылі на поўдзень. А пад Лідай ізноў вужа Аза сустрелі, ды забітага хана перад ім. I голас пачулі: “Пахавайце і заставайцесь, будзеце шкоду адрабляць, хто не застанецца – пашкадуе”.
 Пахавалі…. і засталісь.
   I баранілі зямлю, на якой працавалі, Літву — айчызну. Добрыя, чыстыя, працавітыя людзі. А ваяры якія мужныя, пашукаць такіх, амаль не знойдзеш.
   А скарбы — і золата, і срэбра, і каменні зніклі.
   Кажуць, вуж схаваў, каб кроў з іх спрахнела.
   А калі не будзе крыві на іх, то Ліцьвіны іх і знойдуць, калі для Края спатрэбіцца.
   А калі сабе шукаць — не знойдзеш…
   Калі пашанцуе. А калі не… з Азам сустрэнешся.

 

Захаваны аўтарскі тэкст. Шаўчэнка, М.Б. “Пляснуўся з неба Цмок…” — Онікс, 2010.

Будаўніцтва Лідскага замка

 

Будаўніцтва Лідскага замка

      Мясцовыя жыхары напэўна таксама ўдзельнічалі ў будаўніцтве замка і збіралі ў мясцовых лясах і на палях камяні для ўзвядзення сценаў. Паколькі справа гэта была вельмі цяжкая, нездарма захаваўся праклён: «Каб ты на Лідскі замак каменне цягаў!» Згодна адной старой легендзе, калі ў ваколіцах амаль не засталося камянёў быў выдадзены строгі загад: не ўпускаць у Ліду ні пешага, ні коннага без камянёў. Коннаму – цэлы воз камянёў прывезці, а пешаму — хоць адзін замест пропуска здаць за брамаю варце.

   Калі камянёў набраліся цэлыя горы, іх рассартавалі па памерах, па колеры і пачалі ўзводзіць сцены. На пабудову Лідскага замка людзі сабралі каменне з палёў і лясоў на 100 вёрст вакол, і той, хто задумаў паставіць печ, або закласці пад дом каменны падмурак, мусіў купляць камяні па дарагой цане, або ехаць па іх ажно пад Вільню. Пакутавалі людзі праз гэта цэлыя стагоддзі, пакуль не пачалі трэскацца і рассыпацца сцены старога замка. Вось тады і пайшла пагалоска, што кожны камень, які сарваўся з замкавай гары, каціўся да таго самага месца, з якога калісьці быў падняты…

  

Запісана падчас экскурсіі па Лідскаму замку

 

 

Асілкі

Асілкі

Было гэта ў часы, калі сярод людзей жылі волаты, якія баранілі край наш, разам са слугамі збройнымі на быстрых канях з суліцамі…
   Баранілі асілкі дубы сьвятыя, да звычаі Рода. I ніхто не прыбегаў сюды рабаваць. Ні Ледзяне, ні Ўрмане, бо ведалі моц волатаў. I быў князем тады Скаманд.
   Сквапны і жорсткі. Прамовіў ён да людзей – “Няма ворагаў, няма вайны, а сколькі ежы на волатаў выдаткуеце. А колькі скуры на абутак, на адзенне… А піва та, піва колькі выпіваюць?! А я — вас у тры разы танней бараніць буду.” Падумалі людзі, і пагадзілісь. Дурныя, бо.
   Пайшлі да волатаў і кажуць — не патрэбны — ідзіце прэч. Тяжка ўздыхнулі асілкі, абразілісь…
   Але любілі Край і людзей, болей за ўсяго. I вырашылі. Сыходзіць — не будуць. А зробяць — хто ў дубы перакінецца, хто, віпіўшы сонны зелак — паляжа спаць… і наказалі — калі патрэба якая будзе-то будуць словамі моцнымі і травой — кветачкой росной. Словы князю Скаманту і ваярам яго пакінулі.
   I паснулі. Вецер пылам-зямлей прысыпае, лісьцце — хвой завее. Курганы ўтварылісь, некаторыя мо ў 40 крокаў. Сьпяць, чакаюць, што паклічуць Край бараніць.
   А словы і зелкі Скамант схаваў ў нетрах возера патаемнага.
   Прайшоў час, пачаў збіраць з плуга сам-тры, болей за Волатаў.
   Сквапны. Бессаромны.
   А маці Скаманта плакала, гледзячы на брыдоты сына, шкадавала, ад слёз утварылась рэчка, што пабегла да горада, які на плесе быў. А на сэрцы камень вялікі стварыўся ў яе…
   Плакала маці, аж да скона сына свайго, а, як той сканаў, сама ў вырай адыйшла, а камень з душы пляснуўся, пабіўся, аскепкі аж да Лідзейкі, на бераг перад горадам вынесла. I назвалі людзі рэчку Скаманкай, а з часам, калі запамяталі аб Скаманте, па вялікім каменням (якое дзіва на дрыгве) — Каменкай.
   А каменні тыя адны кажуць — дрыгвай засмактала, другія — Лідзейка, кроўны Гедземіна на замак аднёс.

 

Захаваны аўтарскі тэкст. Шаўчэнка, М.Б. “Пляснуўся з неба Цмок…” — Онікс, 2010.

 

Newer posts »